Ümumi icmal
Abstrakt
Önəmi
Yeni ağır kəskin respirator sindrom coronavirus 2 (SARS-CoV-2)-in səbəb oluğu COVID-19 pandemiyası bütün dünyada multi-orqan xəstəliyi ilə gedən pnevmoniyaya bağlı hospitalizasiyaların sayında ani və ciddi artışa səbəb olmuşdur. Bu icmalda COVİD-19 un patofiziologiyası, yoluxması, diaqnozu və müalicəsi ilə bağlı hazırki elmi məlumatlar müzakirə olunacaq. Müşahidələr SARS-CoV-2 əsasən yaxın üzbəüz təmas zamanı respirator damlacıqlar vasitəsilə yoluxur. İnfeksiya asimptomatik , presimptomatik və simptomatik daşıyıcılar vastəsilə yayıla bilər. İnfeksiyaya məruz qalma vaxtından simptomun başlanğıcına qədər olan orta müddət 5 gün olub, simptom göstərən xəstələrin 97.5%-ində simptomların ortaya çıxması 11.5 gün ərzində baş verir. Ən yayğın simptomlar qızdırma, quru öskürək və nəfəs darlığıdır. Limfopeniya və yüksəlmiş laktat dehidrogenaza kimi normadan kənar laboratoriya göstəriciləri və radioqrafik anormallıqlar adətən müşahidə olunsa da, bunlar xəstəliyə spesifik deyil. Diaqnoz SARS-CoV-2-in Tərs Transkripsiya-Polimeraza Zəncir Reaksiyası testi ilə müəyyən edilməsi ilə qoyulur. Baxmayaraq ki, xəstələrin 20%-60%-ində yanlış-neqativ (false-negative) test nəticələri olur, bu nəticələr əsasən testin keyfiyyəti və zamanlamasına bağlı ola bilir. Xəstəlik ya asimptomatik daşıyıcılıqla, ya sepsislə xarakterizə olunan ağır gedişə malik xəstəlik ilə, ya da kəskin respirator çatışmazlıq ilə özünü göstərə bilir. COVID-19-lu xəstələrin təxminən 5%-i və hospitalizasiya edilmiş xəstələrin 20%-i reanimasiya tələb edən ağır simptomlara malik olurlar. COVID-19 səbəbi ilə hospitalizasiya edilmiş xəstələrin 75%-dən çoxu əlavə oksigen dəstəyinə ehtiyac duyur. COVID-19-a yoluxmuş xəstələrin müalicəsi əsasən kəskin hipoksik respirator çatışmazlığın dəstək müalicəsini tələb edir. Əldə olunan yeni elmi məlumatlara görə deksametazon müalicəsi əlavə oksigen tələb edən xəstələrdə mortalitədə 28 gün azalmaya səbəb olur və remdesivir tam sağalmağa qədər olan vaxtı 15 gündən 11 günə qədər azaldır. Sağalma dedikdə xəstəxanadan evə buraxılma və ya heç bir oksigen ehtiyacının olmaması başa düşülür. COVID-19-lu 103 xəstə ilə aparılan təsadüfi (randomized – randomizasiya olunmuş) sınaqda virusa yoluxub daha sonra sağalmış insanların qanından alınan plazmanın sağalmağa qədər olan vaxtı qısaltmadığı göstərildi. Hazırda davam edən sınaqlar virus əleyhinə müalicələri, immunmodulyatorları və anti-koaqulantları test edir. COVID-19-un ölüm nisbəti (case fatality rate) xəstənin yaşından asılı olaraq ciddi dəyişiklik göstərir. Amerikada yaş aralığı 5-17 olan xəsətələrdə ölüm nisbəti hər 1000 xəstəyə 0.3 ölüm olduğu halda, yaş aralığı 85 və yuxarı olan xəstələrdə isə bu nisbət hər 1000 xəstəyə 304.9-dur. Reanimasiya şöbəsində müalicə olunan xəstələr arasında ölüm nisbəti 40%-ə qədərdir. Ən az 120 SARS- CoV-2 vaksini inkişaf mərhələsindədir. Effektiv vaksin istifadəyə verilənə qədər virusun qarşısının alınmasının əsas metodları üz maskaları, sosial məsafənin gözlənilməsi, virusa yoluxma ehtimalı olan xəstələrin izlənilməsidir. Monoklonal əkscisimlər (antitel) və hiperimmunqlobulin əlavə qoruyucu strategiyalar olabilər.
Nəticə
1 İyul 2020 tarixinə qədər SARS-CoV-2 virusuna yoluxanların sayı 10 milyondan çoxdur. Yoluxmanın , infeksiyanın və müalicənin bir çox cəhəti hələdə qaranlıq qalır. Virusun qarşısının alınması və effektiv müalicəsində daha yaxşı metodlar tapmaqda təməl, kliniki araşdırma, ictimai səhiyyə və kliniki müdaxilələr önəmli rol oynayacaq.
Giriş
COVID-19 ilk dəfə 2019-cu ilin dekabrında Çinin Vuhan şəhərində səbəbi bilinməyən pnevmoniyaya yoluxmuş bir qrup xəstədə aşkarlanmışdır. 1 İyul 2020 tarixinə qədər virus 200-dən çox ölkədə aşkarlanmışdır və 10 milyondan çox insana yoluxmuşdur. Yoluxanlardan 508.000-in ölümü təsdiqlənmişdir.